Brood in plaats van warme maaltijd

Voedselzekerheid leunt op vier pijlers: beschikbaarheid van voldoende eten; financiële en logistieke toegang tot het beschikbare voedsel; voedzaamheid van het gegeten voedsel; en stabiliteit van goed voedsel gedurende langere tijd. Iemand is voedselzeker als diegene op elk ogenblik fysiek en economisch toegang heeft tot voldoende veilige en voedzame levensmiddelen om aan diens eetbehoeften en -voorkeuren voor een actief en gezond leven te voldoen, aldus de definitie van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties.
Doe je nu dezelfde boodschappen als vorig jaar rond deze tijd, dan ben je zo’n 20 procent duurder uit [1]. Steeds meer mensen doen een beroep op de Voedselbank [2]. Dergelijke veranderingen kunnen de voedselonzekerheid bij burgers vergroten, met name in huishoudens met lage inkomens of zonder financiële buffer [3]. Onderzoek van seniorenorganisatie KBP-PCOB laat zien dat de armoede onder ouderen snel stijgt door de hoge inflatie [4]. In juni en juli 2022 vulden ruim 1700 Nederlandse senioren met een gemiddelde leeftijd van 76 jaar een vragenlijst in. Bijna een kwart van de deelnemers gaf aan moeite te hebben met rondkomen en 28 procent bespaart sinds de prijsstijgingen op boodschappen. Van de ouderen zonder financiële buffer is dat zelfs 54 procent. 12 procent van de senioren uit deze groep vervangt soms een warme maaltijd door brood of soep.

Financiële stressoren

Stijging van woon- en leefkosten vormt een van de vijf belangrijkste financiële stressoren die voedselonzekerheid onder senioren kunnen veroorzaken. De andere stressoren zijn gelinkt aan veranderd inkomen, schulden, familie-gerelateerde gebeurtenissen zoals een scheiding of overleden partner, en gezondheidsgerelateerde kosten. Hoe meer stressoren je te verduren krijgt, hoe groter de kans is dat je voedselonzekerheid ervaart.

Een groep onderzoekers van Britse en Noord-Amerikaanse universiteiten bevestigt deze bevindingen in een verkennende studie over voedselonzekerheid bij senioren in Nederland, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk (VK) [3]. Voor het eerst is gekeken naar specifiek deze landen, omdat ze de verschillende pensioensystemen in west-Europa representeren, aldus de auteurs van het artikel dat eind 2021 werd gepubliceerd in wetenschappelijk vakblad Food Security. Het onderzoek is uitgevoerd vóór de start van de coronapandemie en de oorlog in Oekraïne.

Ruim duizend financieel kwetsbare 65-plussers vulden een online enquete in. 29,3 procent van hen gaf aan voedselonzekerheid te ervaren, en specifiek 35 procent van de Nederlandse deelnemers. Met name zorgkosten en het financieel ondersteunen van familieleden waren bij de Nederlandse deelnemers voorspellende financiële stressoren voor voedselonzekerheid. Nu de koopkracht zo sterk daalt, is het interessant om te onderzoeken of woon- en leefkosten daar inmiddels ook bijhoren. Ook moeten we bekijken hoeveel de voedselonzekerheid is gestegen en wat we daaraan kunnen doen.

Oplossingen

De auteurs van het artikel richten zich voor oplossingen op beleidsmakers, consumentenbonden en maatschappelijke dienstverleners. Ze benadrukken hoe belangrijk de integratie van financiële en voedselgerelateerde ondersteunende diensten is. Denk bijvoorbeeld aan financieel advies bij voedselbanken. Ook zien ze potentie in een sterkere samenwerking tussen Europese landen. Want hoewel de voorspellende financiële stressoren tussen de onderzochte landen verschillen, de link tussen opgetelde stressoren en voedselonzekerheid is vergelijkbaar. Ook geven de auteurs aan dat initiatieven om voedselonzekerheid tegen te gaan rekening moeten houden met de specifieke omstandigheden van ouderen, zoals hun werk- en pensioensituatie en relatief hoge zorgkosten.

De Nederlandse overheid doet te weinig om de prijsstijgingen te beteugelen, vindt twee derde van de deelnemende senioren aan het onderzoek van KBP-PCOB [4]. “De recente prijsstijgingen van gas en voedingsmiddelen hakken er stevig in, ook bij senioren die nu geen recht hebben op financiële tegemoetkoming”, zegt directeur Ingrid Rep in een persbericht over de studie. “Het wordt tijd dat de politiek ook naar deze groep gaat omkijken.”