Gezonder eten met een app: goed voornemen of blijvende verandering?

Voedingsapps zijn voor veel consumenten een ideaal hulpmiddel bij de omschakeling naar gezonder eten. Voor een blijvende verandering in het voedingspatroon is het daarbij essentieel een app voor langere tijd te gebruiken. Wageningen University & Research heeft de gebruiker centraal gesteld en vanuit dit perspectief onderzocht waar een succesvolle voedingsapp aan zou moeten voldoen.

De groeiende focus op gezondheid en de beschikbaarheid van smartphones, tablets en wearables hebben gezorgd voor een sterke toename van het gebruik van gezondheidsapplicaties. Op dit moment zijn er tussen de 250.000 en 350.000 gezondheidsapps beschikbaar in de verschillende appstores. Hieronder vallen apps op het gebied van onder andere voeding, beweging, slapen en mindfulness. Ongeveer de helft van alle Nederlanders gebruikt één of meerdere gezondheidsapps en bijna 11% maakt gebruik van een voedingsapp (1).

Afbeelding 1. Drie fases van appgebruik, met daarbinnen tien verschillende gebruikersaspecten. Elk gebruikersaspect is gekoppeld aan een kenmerk voor een succesvolle voedingsapp.

Soorten voedingsapps

De meeste voedingsapps werken als een voedingsdagboek, waarbij de gebruikers door te ‘loggen’, invoeren wat ze dagelijks eten en drinken. Hiermee krijgen ze onder andere inzicht in hoeveel calorieën ze per dag binnenkrijgen. Andere voedingsapps geven gezonde alternatieven voor producten en helpen daarmee bewustere keuzes te maken. Sommige apps zijn alleen gericht op voeding, andere op de combinatie van voeding en beweging. Ook zijn er apps voor specifieke doelgroepen, zoals zwangere vrouwen en sporters.

Blijvende gedragsverandering

Onderzoek laat zien dat interventies waarbij gebruikgemaakt wordt van een app, voedingsgedrag kunnen verbeteren (2). Een opzichzelfstaande app lijkt hierin minder succesvol dan een app die onderdeel is van een interventie met meerdere componenten (bijvoorbeeld een app in combinatie met motiverende e-mails of sms-berichten). Verder is het de vraag wélke kenmerken of functionaliteiten in een app precies bijdragen aan de effectiviteit. Vanuit de literatuur zijn verschillende technieken voor gedragsverandering bekend (3).

Enkele voorbeelden zijn: beloning, feedback, het opstellen van doelen en sociale steun. Er is onderzocht in hoeverre deze technieken worden toegepast in gezondheidsapps (4). Het blijkt dat dit in de meeste apps te weinig gebeurt, terwijl het gebruik van deze technieken juist kan bijdragen aan de kwaliteit van de app en daarmee aan het stimuleren van gedragsverandering (5,6). Ook voor dit laatste geldt dat het moeilijk te bepalen is welke (combinaties van) technieken het meest effectief zijn.

Gebruiker centraal

Om bij te kunnen dragen aan blijvende gedragsverandering, is het in elk geval belangrijk dat een app voor langere tijd gebruikt wordt. Bij het ontwikkelen van voedingsapps is het daarom essentieel de gebruiker centraal te stellen. Wageningen University & Research heeft vanuit gebruikersperspectief bekeken waar een voedingsapp aan moet voldoen om succesvol te zijn in het monitoren en veranderen van voedingsgedrag. Het onderzoek was onderdeel van een vier jaar durend onderzoeksproject over gepersonaliseerd voedingsadvies en werd gefinancierd door het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV).

Verschillende stadia

Zes populaire voedingsapps (de Eetmeter, MyFitnessPal, Lifesum, SamenGezond, FatSecret en de FoodProfiler) werden geselecteerd voor een gebruikerstest van vier weken. De deelnemers deelden hun ervaringen naderhand in focusgroepen. Het doel was om randvoorwaarden voor een goede voedingsapp in kaart te brengen. Wat werkte wel en wat niet? Wat vonden gebruikers belangrijk?

Uit het onderzoek blijkt dat de gebruiker van een voedingsapp drie verschillende fases doorloopt: de opstartfase, de gebruiksfase en de eindfase, waarin besloten wordt om door te gaan met het gebruik van de app of juist te stoppen. Elk van deze drie fases bevat een aantal aspecten die vanuit gebruikersperspectief belangrijk zijn. In totaal zijn er tien van deze aspecten naar voren gekomen in de focusgroepen, zoals ‘eigen maken’, ‘inhoud vertrouwen’ en ‘delen met anderen’. Aan de hand van de tien gebruikersaspecten zijn de randvoorwaarden voor een goede voedingsapp geïdentificeerd (afbeelding 1).

Opstartfase

In de opstartfase moet het doel van de app meteen duidelijk zijn, net als hoe de app werkt en wat je er allemaal mee kunt. Een korte tutorial kan hierbij helpen. Navigatie door de verschillende functionaliteiten van de app moet gemakkelijk zijn en op intuïtie kunnen. Vervolgens is het belangrijk dat de app snel ‘eigen’ kan worden gemaakt. Het invoeren van persoonlijke informatie over beweging, kennisniveau over voeding, fysieke activiteit en de mogelijkheid tot het instellen van persoonlijke doelen zijn hierbij als voorbeelden genoemd. Verder moeten bepaalde functionaliteiten naar eigen wens in te stellen zijn, zoals op welk moment van de dag de inname kan worden ingevoerd en hoe vaak en wanneer er notificaties verstuurd worden.

Gebruiksfase

Na de opstartfase volgt een periode van daadwerkelijk gebruik van de app. Gebruiksvriendelijkheid is in deze fase van groot belang, met name een snelle en gemakkelijke invoer van voedingsmiddelen. De database die achter de app zit, moet goed onderhouden zijn, bestaan uit Nederlandse producten en niet ‘vervuild’ zijn met dubbele producten of onjuiste informatie. Verder ziet men graag een wetenschappelijke partij als eigenaar van deze database. De informatie die de app geeft, moet aansluiten bij het kennisniveau van de gebruiker. Informatie op nutriëntenniveau (bijvoorbeeld ‘hoeveel calorieën heb ik vandaag gegeten’) en opties voor gezondere productalternatieven worden beide gewaardeerd. Daarnaast moeten gebruikers voldoende inzicht krijgen in hun eigen voedingsgedrag om bewustwording ervan te kunnen creëren.

Positieve feedback prettig

Het helpt om de voortgang in het bereiken van persoonlijke doelen in beeld te brengen, bijvoorbeeld door middel van grafieken. Deze doelen kunnen gericht zijn op calorie-inname, gewichtsverlies en op bijvoorbeeld het binnenkrijgen van voldoende eiwitten, groente of fruit. Gebruikers vinden positieve feedback op hun gedrag prettig en variatie in feedbackberichten belangrijk. Het inspelen op schuldgevoel wanneer er bijvoorbeeld een ongezond product wordt ingevoerd, vinden de meeste deelnemers misplaatst. Het toevoegen van een spelelement of een beloningssysteem, waarbij bijvoorbeeld punten gespaard kunnen worden, werkt stimulerend om de dagelijkse consumptie in te blijven voeren. Verder waarderen sommigen de mogelijkheid om contact te zoeken met andere gebruikers via een forum of met een online coach, maar niet iedereen heeft daar behoefte aan.

Eindfase

Uiteindelijk komen gebruikers op een punt waarop ze besluiten om de app permanent, af en toe of helemaal niet meer te gebruiken. Doorgaan met het gebruik hangt samen met de aspecten die bij de eerdere fases genoemd zijn. Verder is het belangrijk dat de app regelmatig vernieuwd wordt om de gebruiker geboeid te houden, door bijvoorbeeld steeds nieuwe en relevante informatie te geven. Het al dan niet bereiken van de gestelde doelen speelt ook een rol. De meeste deelnemers geven aan dat het onwaarschijnlijk is dat ze een voedingsapp voor altijd zullen blijven gebruiken.

In het begin is er veel te leren over de eigen inname en gewoontes, voedingsstoffen en gezonde alternatieven. Een app heeft dan het meest te bieden. Maar na verloop van tijd, wanneer iemand bijvoorbeeld die paar kilo’s kwijt is, of een meer gebalanceerd voedingspatroon heeft ontwikkeld, verdwijnt de noodzaak de app te gebruiken. Het kan ook zijn dat het beoogde doel niet meer belangrijk is. Toch zouden veel gebruikers het een goed idee vinden als de app je na een aantal weken of maanden weer zou herinneren aan je doelen en zo als een soort ‘stok achter de deur’ fungeert.

Implicaties voor de praktijk

Alleen al het bijhouden van de eigen voedingsinname heeft bij een aantal deelnemers aan dit onderzoek voor bewustwording of nieuwe inzichten gezorgd. Een app kan dus goed helpen bij het inzichtelijk maken van het voedingsgedrag. Dit geldt met name voor gebruikers die nog niet zo veel voorkennis hebben van gezonde voeding. Daarnaast is personalisatie een terugkerend thema in de focusgroepen. Hoe meer de app is afgestemd op het individu, hoe groter de kans op langdurig gebruik en succes. Die personalisatie heeft betrekking op allerlei functionaliteiten: het invoeren van persoonlijke informatie om een goed profiel te kunnen maken, het stellen van eigen doelen, feedback op huidig gedrag en het afstemmen van de adviezen op het kennisniveau van de gebruiker. Het is daarom voor appontwikkelaars van belang om een specifieke doelgroep te kiezen waar de app goed bij aansluit, óf juist een flexibele app te maken die gemakkelijk te personaliseren is.

Kortom, het is zo eenvoudig nog niet om een effectieve app te ontwikkelen. Daarvoor moeten de gebruikers centraal staan en moet er aandacht zijn voor hun wensen en behoeften in alle fasen. We weten immers uit de literatuur dat de gebruiker het gewenste gedrag minimaal een half jaar vol moet houden, voordat het een vaste gewoonte en daarmee een blijvende verandering is geworden. En daarbij kunnen de meeste consumenten wel een steuntje in de rug gebruiken.

De auteurs willen Rob Drent van Canvas Concepting graag bedanken voor het uitvoeren en analyseren van de focusgroepen.

Referenties

1. ICT & Health. Geraadpleegd op 16 april 2020, van https://www.icthealth.nl/nieuws/helft-nederlanders-gebruikt-gezondheids-apps/

2. Schoeppe S, Alley S, Van Lippevelde W, Bray NA, Williams SL, Duncan MJ & Vandelanotte C. Efficacy of interventions that use apps to improve diet, physical activity and sedentary behaviour: a systematic review. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 2016;13(1):127.

3. Michie S, Richardson M, Johnston M, Abraham C, Francis J, Hardeman W, Eccles MP, Cane J & Wood CE. The Behavior Change Technique Taxonomy (v1) of 93 Hierarchically Clustered Techniques: Building an International Consensus for the Reporting of Behavior Change Interventions. Annals of Behavioral Medicine, 2013;46(1):pp. 81-95.

4. Antezana G, Venning A, Blake V, Smith D, Winsall M, Orlowski S & Bidargaddi N. An evaluation of behaviour change techniques in health and lifestyle mobile applications. Health informatics journal, 2018. doi: 1460458218813726

5. Bardus M, Van Beurden SB, Smith JR & Abraham C. A review and content analysis of engagement, functionality, aesthetics, information quality, and change techniques in the most popular commercial apps for weight management. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 2016;13(1):35.

6. Higgins JP. Smartphone applications for patients' health and fitness. The American journal of medicine, 2016;129(1):11-19.