Interview: Marianne Geleijnse, vicevoorzitter Gezondheidsraad

29 juni 2021

Tekst: Angela Jans | Foto’s: Herbert Wiggerman

Advies zwangeren: verstandig eten verkleint risico’s

Voor het eerst in de geschiedenis komt de Gezondheidsraad met speciale voedingsaanbevelingen en voedingsnormen voor vitamines en mineralen voor zwangere vrouwen. Een van de opvallende punten: zwangeren wordt aanbevolen meer vis te eten dan de algemene bevolking. Prof. dr. Marianne Geleijnse, vicevoorzitter van de Gezondheidsraad is trots: “Het advies is ontzettend goed onderbouwd en kan bijvoorbeeld leiden tot minder vroeggeboorten.”

Naast meer vis is het belangrijk voor zwangere vrouwen om voldoende foliumzuur, calcium, vitamine D, en andere voedingsstoffen binnen te krijgen. In het advies wordt verder veel aandacht besteed aan de voedselveiligheid.

Na bijna vier jaar intensieve studies door twee commissies heeft Geleijnse de bevindingen op 22 juni jongstleden aangeboden aan de opdrachtgevers, de ministers en staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

Wie is Marianne Geleijnse?
Geboren: 1967 in Den Haag
Woont: in Ede, getrouwd, 4 kinderen
Werkzaam: als vicevoorzitter Gezondheidsraad/hoogleraar Voeding en hart- en vaatzieken WUR
Opleiding: o.m. Biomedische wetenschappen Leiden. Master epidemiologie (NIHES) en PhD Erasmus University Rotterdam
Vrije tijd: muziek, natuur, kokkerellen

Marianne Geleijnse is zelf moeder van vier kinderen. De oudste werd geboren in 1996. Tijdens die zwangerschap dronk ze rustig vier koppen koffie per dag. Met de wetenschap van nu zou ze dat niet meer doen. Want, zo staat te lezen in het advies: ‘Een hogere cafeïne-inname dan 200 milligram per dag hangt samen met een hoger risico op verminderde groei van het ongeboren kind, en op een miskraam of doodgeboren baby. Bij een inname tot 200 milligram cafeïne per dag is er geen reden tot zorg over de gesteldheid van de foetus.

Of cafeïnevrije koffie wél veilig is, is nog niet duidelijk, daar is nog te weinig onderzoek naar gedaan.’ Geleijnse vult aan: “Onze zoon is in goede gezondheid geboren, ook al dronk ik tijdens de zwangerschap de nodige kopjes koffie. Daarmee zeg ik ook iets over het huidige advies: het gaat over risico’s en de voeding is niet allesbepalend. Gelukkig is de kans op ongunstige zwangerschapsuitkomsten klein.” Wel wist ze destijds al dat het zeer verstandig was om foliumzuur te slikken, maar extra jodium, nee daar was ze toen eerlijk gezegd niet zo mee bezig.

“Ik heb ook niet zo op mijn vitamine-D inname gelet, dat is beter onderbouwd nu.” Zo blijkt uit wetenschappelijke bevindingen op basis van RCT’s (interventiestudies waarbij de deelnemers op aselecte wijze worden verdeeld) dat het reeds bestaande vitamine D-suppletieadvies voor zwangere vrouwen kan worden benadrukt.

geleijnse 2

Er zijn gunstige effecten gevonden op het risico op zwangerschapsdiabetes, en op de risico’s dat een kind bij de geboorte klein is voor de zwangerschapsduur (small for gestational age) of astma-achtige symptomen of piepende ademhaling (wheeze) ontwikkelt. “Hoewel de bewijskracht voor al deze bevindingen beperkt was, maken ze samen dat de commissie het aannemelijk acht dat vitamine D-supplementen tijdens de zwangerschap gunstig zijn. Ook het slikken van foliumzuur vanaf ten minste een maand voor de conceptie is heel belangrijk, ter preventie van een open ruggetje (spina bifida) bij het kind. En het gebruik van foliumzuur volgens de aanbeveling blijkt ook samen te hangen met lagere risico’s op vroeggeboortes, een laag geboortegewicht, en een hazenlip. Deze aanbeveling is niet nieuw maar het blijkt dat veel zwangere vrouwen dat niet doen of te laat starten met foliumzuur. Slechts een derde dit dat doet”, aldus Geleijnse.

‘Het belangrijkste is: help zwangere vrouwen de gezonde keuze te maken’

Sinds 2018 is ze, behalve hoogleraar Voeding en hart- en vaatziekten bij Wageningen University & Research, vicevoorzitter van de Gezondheidsraad. Haar fulltime werkweek verdeelt ze fifty fifty over beide functies. Op basis van haar kwalificaties heeft ze in het driekoppige bestuur van de Gezondheidsraad onder meer volksgezondheid als aandachtspunt en daarmee voeding in haar portefeuille. Daarvoor werkte ze als lid van de vaste Commissie Voeding al mee aan diverse adviezen waaronder de Richtlijnen goede voeding 2015.

Geleijnse studeerde biomedische wetenschappen in Leiden, deed een master Epidemiologie in Rotterdam en promoveerde daar op onderzoek naar natrium, kalium en bloeddruk. Sinds 1999 werkt ze bij de afdeling Humane Voeding en Gezondheid bij WUR, sinds 2015 is ze daar hoogleraar Voeding en hart- en vaatziekten. “Mijn kennis over voeding is handig voor de positie bij de raad. Als epidemioloog heb ik ook verstand van onderzoeksmethoden. Die kennis is universeel en komt ook van pas bij andere adviezen van de Gezondheidsraad, waarbij gedegen wetenschappelijk onderzoek het fundament is.”

Namens de Gezondheidsraad heeft ze op 22 juni twee adviezen overhandigd aan VWS: een met voedingsaanbevelingen en een met voedingsnormen voor vitamines en mineralen voor zwangere vrouwen. Met betrekking tot dat laatste wordt naast foliumzuur en vitamine D, aangeraden te zorgen voor een gezonde en gevarieerde voeding met voldoende inname van calcium, vis, jodium en ijzer en extra te letten op hygiëne en schadelijke stoffen in voeding (voedselveiligheid).

Gezonde basis
• Eet dagelijks voldoende groenten (tenminste 200 gram), fruit (tenminste 200 gram) en ongezouten noten (tenminste 15 gram)
• Eet wekelijks peulvruchten
• Vervang geraffineerde graanproducten zoveel mogelijk door volkorenproducten
• Vervang boter, harde margarine en bak- en braadvetten door zachte margarine, vloeibaar bak- en braadvet en plantaardige oliën
• Beperk de consumptie van rood vlees en met name bewerkt vlees
• Drink zo min mogelijk suikerhoudende dranken
• Beperk de inname van keukenzout tot maximaal 6 gram per dag.

Gezond eten klinkt logisch maar lukt niet altijd, weet Geleijnse uit eigen ervaring. “Je moet het wel binnen kunnen houden. Ik had tijdens mijn zwangerschappen vaak last van misselijkheid en braken. Wat zeker bleef staan, was bijvoorbeeld gebraden vlees. Bah! Gelukkig kon ik groente, fruit en zuivel wel goed verdragen.”

Zwangere vrouwen wordt aangeraden voortaan twee keer per week vis te eten, waarvan één keer vette vis. Geleijnse: “Dat wijkt een beetje af van de Richtlijnen goede voeding uit 2015 waarbij we op één keer vis blijven steken.. Maar vaker vis eten blijkt gerelateerd te zijn aan een wat lager risico op vroeggeboorten, waarbij ook visvetzuren een gunstige uitwerking kunnen hebben. Het advies bevat een hele mooie analyse van wélke vissen zwangere vrouwen met een gerust hart kunnen eten. In sommige soorten zitten namelijk te veel schadelijke stoffen zoals methylkwik, dioxines en PFAS. Want oei, daar ben ik best wel een beetje van geschrokken. Om de gezondheidsrisico’s van schadelijke stoffen te beoordelen zat er een toxicoloog in de commissie.”

tabel Klik hier voor grotere versie.

Ook is er speciale aandacht voor zwangere vrouwen die geen vlees, vis en of zuivel eten. Zij lopen meer risico om te weinig visvetzuren, calcium, jodium, ijzer en vitamine B12 binnen te krijgen. De specifieke voedselkeuze bepaalt uiteindelijk of de inname uit de voeding toereikend is voor deze voedingsstoffen, of dat supplementen nodig zijn, en zo ja, welke. Zo bevat een deel van de plantaardige vleesvervangers toegevoegd ijzer en toegevoegd vitamine B12 en een deel van de zuivelvervangers toegevoegd calcium en toegevoegd vitamine B12. Veganisten die ook deze producten niet eten, wordt aangeraden specifieke supplementen te gebruiken, bijvoorbeeld een supplement met visvetzuren op basis van algen. Voor vrouwen die weinig of geen calcium binnenkrijgen is het belangrijk vanaf 20 weken, dus de tweede helft van de zwangerschap, een supplement te slikken. Daardoor kunnen de risico’s op hoge bloeddruk (zwangerschapshypertensie), zwangerschapsvergiftiging (pre-eclampsie) en vroeggeboorten afnemen.

De commissie concludeert op basis van cohortonderzoek dat een gezond voedingspatroon samenhangt met een lager risico op vroeggeboorte. In dat onderzoek werd aan de voedingspatronen van de deelnemers een gezondheidsscore toegekend, op basis van meerdere vooraf gedefinieerde kenmerken van gezonde voeding. Bij vrouwen met een voedingspatroon dat qua gezondheidsscore in de top 33 procent zit, was het risico op vroeggeboorte een vijfde lager dan bij vrouwen die qua gezondheidsscore bij de ongezondste 33 procent horen. Daarnaast heeft de commissie beperkt bewijs gevonden voor samenhang van een gezonder voedingspatroon en lagere risico’s op zowel zwangerschapsdiabetes als zwangerschapshypertensie en pre-eclampsie.

Geleijnse: “Het totaalplaatje heeft mij verblijd. Het was een enorme klus die deze twee commissies hebben geklaard. De vaste Commissie voeding heeft de normen opgesteld en een tijdelijke commissie heeft zorggedragen voor de Voedingsaanbevelingen voor zwangere vrouwen. Beide commissies en ook het secretariaat van de Gezondheidsraad hebben zich snoeihard hiervoor ingespannen”. Deze adviezen van de Gezondheidsraad worden door het Voedingscentrum verwerkt in het voorlichtingsmateriaal zoals de ZwangerHap (productchecker over wat zwangeren veilig kunnen eten), de Eetmeter (online eetdagboek) en campagnes.

Geleijnse: “Het Voedingscentrum vertaalt deze adviezen naar het publiek. Wij als Gezondheidsraad zijn van de wetenschappelijke inhoud, en leggen uit waarom iets zo is. Ik hoop ook dat de levensmiddelenindustrie dit oppakt en op verpakkingen informatie opneemt voor zwangere vrouwen. Of wellicht dat de samenstelling van bepaalde producten kan worden verbeterd. Het belangrijkste is: help zwangere vrouwen de gezonde keuze te maken.”  

Voedingsnormen voor zwangere vrouwen:
Voorzitter: prof. dr. ir. M. Visser, hoogleraar gezond ouder worden, VU Amsterdam
Secretarissen: dr. ir. J. de Goede, Gezondheidsraad, Den Haag en dr. ir. C.J.K. Spaaij, Gezondheidsraad, Den Haag

Voedingsaanbevelingen voor zwangere vrouwen:
Voorzitter: prof. dr. J.B. Goudoever, hoogleraar kindergeneeskunde, Amsterdam UMC
Secretarissen: dr. K.G. van der Mark-Reeuwijk, Gezondheidsraad, Den Haag en dr. ir. C.J.K. Spaaij, Gezondheidsraad, Den Haag

Via deze link vind je alle bestanden van de Gezondheidsraad op een rijtje.

Altijd op de hoogte blijven?