‘Lange leefstijlinterventie kinderen met obesitas werkt’

Foto's: Marcel van Hoorn

Al bijna twaalf jaar leidt Anita Vreugdenhil een team van onderzoekers en zorgverleners in het Centre for Overweight Adolescent and Children’s Healtcare (COACH) in Maastricht. Ze was de initiatiefnemer van dit academisch expertisecentrum voor zorg, innovatie, onderzoek op het gebied van leefstijl, overgewicht en obesitas bij kinderen. Inmiddels is ze ook oprichter van Your Coach Next Door (YCND), een programma dat momenteel in de wijken van verschillende Limburgse gemeenten wordt geïmplementeerd. Kind en gezin worden hierbij dicht bij huis in contact gebracht met een leefstijlcoach of een centrale zorgverlener die gezinnen motiveert om kleine stappen te maken om gezonder te gaan leven. Zo nodig wordt ook verwezen naar passend aanbod vanuit een lokaal netwerk.

Meer bewegen, gezonder eten, het is voor veel gezinnen makkelijker gezegd dan gedaan en van groot belang om structureel tot verbetering van de gezondheid, ofwel vermindering van de risico’s van overgewicht bij kinderen te komen. En dat is wat Vreugdenhil het allerliefst wil: “Want daarmee kun je heel veel ziektes voorkomen en de kwaliteit van leven verbeteren. Om dat te kunnen realiseren in een gezin moet vaak ook worden ingezet op het creëren van gunstige omstandigheden om het gezonde gedrag te kunnen uitvoeren. Maar eerst moet iemand het overgewicht signaleren voordat die inventarisatie van wat er nodig is voor een gezin kan plaatsvinden. Dit gebeurt al in de wijk door bijvoorbeeld een jeugdverpleegkundige, een huisarts, maar ook door ouders of leerkrachten. Vervolgens gaat een centrale zorgverlener met kind en gezin aan de slag. Na een brede inventarisatie van de omstandigheden van een kind en het gezin wordt er tijdens een multidisciplinair overleg in de wijk bekeken welk plan van aanpak er nodig is. Soms kunnen kleine stapjes, zoals dagelijks een kwartiertje wandelen na het eten, al effect hebben. Indien nodig verwijzen we door naar een sportclub, een kookworkshop of psycholoog, het is altijd maatwerk. We zien hier vaak mooie resultaten van. Het gaat niet alleen om gewichtsvermindering. Door met een pakket aan ondersteuning en producten een andere leefstijl te implementeren, kunnen we allerlei aandoeningen voorkomen zoals insuline resistentie, hart- en vaatziekten, psychosociale problemen. Dat is natuurlijk winst. Pas als dit onvoldoende is, of als er bij de centrale zorgverlener aanwijzingen zijn dat gezondheidsproblematiek is bij het kind, volgt doorverwijzing naar een kinderarts in het ziekenhuis.”

Na uitgeloot te zijn voor geneeskunde, begon Vreugdenhil als alternatief eerst aan een studie Voeding en Diëtetiek en volgde daarna Gezondheidswetenschappen. Maar drie keer is niet voor niets scheepsrecht, ze hield vol en na drie keer uitgeloot te zijn, lukte het toch alsnog, geneeskunde te gaan doen. Enkele jaren combineerde ze de verschillende studies, die ze ook allemaal tot een goed einde bracht.

Kinderarts MDL

Ze werd kinderarts maag-darm-leverziekten in Maastricht. “Vanuit mijn sub-specialisatie heb ik mij vooral toegelegd op het probleem van leververvetting bij kinderen. Iets wat relatief veel voorkomt bij kinderen met obesitas. Bij sommigen kan daardoor ook verlittekening (leverfibrose) ontstaan die de lever beschadigt. Kinderen uit heel Nederland komen hiermee naar mijn spreekkamer, want ik doe hier veel onderzoek om een nieuwe techniek te ontwikkelen waarbij je leververvetting en verlittekening eerder kunt vaststellen, zonder dat het nodig is om een biopt af te nemen, wat niet alleen heel naar is voor een kind, maar ook nog allerlei risico’s met zich meebrengt. Met de nieuwe techniek hoop ik de diagnose eerder te kunnen vaststellen en de problemen vroeger aan te kunnen pakken.”
Als arts wilde ze echter niet enkel curatief bezig zijn maar ook preventief, iets wat nog steeds niet in alle spreekkamers vanzelfsprekend is. Vreugdenhil: “Gelukkig is dat wel aan het veranderen en zie je tegenwoordig binnen de geneeskunde steeds meer aandacht komen voor preventie, mede met betrekking tot overgewicht. Dat is winst, want heel veel aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, suikerziekte en vormen van kanker, kun je daarmee voorkomen. Als we dat nou iedereen met de paplepel ingieten, gaan we daar in Nederland, op alles niveaus van profiteren; qua gezondheid, economisch en geluk.”

COACH

In het geval van Vreugdenhil resulteerde haar wens in 2010 in de oprichting van COACH. Hier krijgen kinderen met ernstig overgewicht en hun ouders langdurige zorg en begeleiding, op weg naar een gezondere leefstijl. Een en ander is van het begin af aan gepaard gegaan met uitgebreide wetenschappelijke onderzoeken, niet alleen om de resultaten van de interventies te meten, maar ook om beter te kunnen begrijpen welke kinderen een hoog risico hebben om obesitas te ontwikkelen en welke kinderen daarvan vervolgens ook nog leverziekten, diabetes of harten vaatziekten ontwikkelen.

“Door de onderzoeksresultaten zijn we beter in staat gecombineerde leefstijlinterventies te ontwikkelen die echt werken. Door dit ook aantoonbaar te maken, hopen we deze interventies uiteindelijk in het basispakket van de zorgverzekering te krijgen”, zegt Vreugdenhil die begin dit jaar werd benoemd tot hoogleraar in Maastricht.
“Binnen COACH begeleid ik veel studenten geneeskunde, AKO’s (artsen klinisch onderzoek), gezondheidswetenschappen en studenten van ‘student en leefstijl’. Als hoogleraar heb ik nu een nog duidelijkere leeropdracht om ervoor te zorgen dat er meer kennis komt over effecten van een ongezonde leefstijl van kinderen zoals obesitas en andere chronische ziekten. Ook om ervoor te zorgen dat dit onderdeel wordt van de opleidingen tot arts, verpleegkundige, psycholoog en dergelijke. Want we hebben deze professionals hard nodig om deze kinderen te begrijpen en te zorgen dat ze betere begeleiding krijgen. De benoeming heeft de missie en ambitie die ik hierin had, nog verder versterkt. Ik heb destijds uiteraard niet zomaar de studie Voeding en Diëtetiek als alternatief gekozen. Het voorkomen van ziektes was mijn grote wens. Als je kijkt naar de oorzaken van vroegtijdig overlijden, is heel veel te voorkomen. Als je maar vroeg genoeg begint, bij de kinderen dus, kun je in de toekomst veel ellende vermijden.”

Waardering

“Ik zie die benoeming ook als een waardering voor mijn werk en dat het MUMC+ hiermee het belang laat zien van goede preventie, laat zien het belangrijk te vinden wat we bij COACH doen. We hebben dankzij vele onderzoeken wetenschappelijk bewezen dat langdurige leefstijlinterventie positief werkt voor verbetering van de gezondheid van kinderen met ernstig overgewicht of obesitas. Voor mezelf, voor het werk dat ik doe, verandert het niet zoveel, ik hoop voornamelijk dat de titel deuren opent naar meer onderzoek, meer inzicht en kennis en goede kennisoverdracht door middel van onderwijs. Dat helpt ook om beleidsmakers te overtuigen en financieringsstromen op gang te brengen om deze langdurige leefstijlinterventies nog verder in de maatschappij te waarborgen. Het is belangrijk om te voorkomen dat deze kinderen, later op hun 45e met een hartinfarct op de intensive care belanden. Maar als we niet wetenschappelijk aantonen dat het werkt, gaan zorgverzekeraars en overheden er niet voor betalen.”

In de afgelopen twee jaar, tijdens de Corona-pandemie, is Vreugdenhil vanuit COACH ook direct vanaf dag één van de eerste lockdown, een onderzoek gestart naar de mogelijke gevolgen hiervan voor kinderen. De uitkomst van dit onderzoek: de COVID-19, Obesity and Lifestyle in Children (COLC-studie) was schokkend. De beweging was afgenomen en het aantal snackmomenten drastisch gestegen. Dagritmes waren verstoord en ik zag dat dit na afloop van de lockdown ook niet herstelde. De ongezonde keuze blijft hangen. We hebben echt veel te doen om te zorgen dat het tij keert. Ook om die reden wil ik Your Coach Next Door snel landelijk uitrollen. Ik hoop echt dat we alle kinderen met ernstig overgewicht of obesitas, een gecombineerde leefstijlinterventie kunnen aanbieden om ze te leren anders om te gaan met hun leefstijl.”
Dat wil helemaal niet zeggen dat deze kinderen dan nooit meer mogen snoepen of snacken. Vreugdenhil: “Zelf lust ik uiteraard ook wel een chipje of neem ik wat chocolade. Maar ik kan me helemaal verliezen in tekenen en schilderen dus uit verveling zal ik dat niet snel doen. En ik heb een grote tuin waardoor ik automatisch veel in beweging ben. Dat bewegen is belangrijk maar het hoeft niet per se door middel van sport te zijn. Pak de fiets, parkeer verder weg, alles telt. Bij veel kinderen met overgewicht zie ik dat eten een ander doel dient dan te zorgen dat je voldoende brandstof hebt. Vaak wordt gegeten uit verveling, tegen stress of als troost, beloning. We leren deze gezinnen dat je kinderen ook op een andere manier kunt belonen, bijvoorbeeld met een knuffel of het doen van een spelletje in plaats van snoepen. Mijn droom is een oplossing vinden voor alle kinderen die problemen hebben, of het nou met hun lever is of leefstijl. Ik wil ze graag helpen om te voorkomen dat ze als volwassenen chronische ziektes krijgen, hun dromen niet kunnen vervullen of eerder sterven.”