Nutri-Score langs de EFSA-meetlat

Van de vele beschikbare front-of-pack logo’s (FOPL’s) staat Nutri-Score in de aandacht vanwege het voorgenomen gebruik ervan in verscheidene EU-lidstaten, waaronder ook Nederland. Het Nutri-Score FOPL system is echter nog niet geëvalueerd op de effectiviteit op aankoopgedrag.

Nutri-Score geeft met kleuren en letters weer wat de voedingskwaliteit van voedingsmiddelen en dranken is. Het is een multi-nutriëntenalgoritme gebaseerd op het voedingsprofielsysteem van het UK Food Standard Agency (FSA-NPS). Afhankelijk van de eindscore krijgen de gezondere voedingsmiddelen een groene A of B en de minder gezonde voedingsmiddelen een gele, oranje of rode C, D of E. Nutri-Score is goedgekeurd in Frankrijk, Duitsland, Luxemburg, Zwitserland en België.

Nederland en Spanje zitten in een proces om mogelijkerwijs Nutri-Score op korte termijn te gaan introduceren. Nutri-Score is ook een kanshebber voor het beoogde verplichte Europese voedselkeuzelogo. Hierover neemt de Europese Commissie waarschijnlijk later dit jaar een besluit.

Bij de Europese besluitvorming over voedings- en gezondheidsclaims van voedingsmiddelen en voedingsstoffen (2006/1924/EG) wordt normaliter een advies gevraagd aan de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA). EFSA vormt dan een oordeel of een gezondheidsclaim goed wetenschappelijk is onderbouwd. Als EFSA de gezondheidsclaim goedkeurt, kan de Europese Commissie besluiten dat deze op de Europese markt mag worden gebruikt. Als EFSA oordeelt dat een claim niet of onvoldoende is onderbouwd, zal de Europese Commissie zo’n claim niet toegestaan. De gezondheidsclaim zou kunnen worden geformuleerd als: ‘Nutri-Score leidt tot een verhoogde aankoop van gezondere producten door consumenten’. Daarbij kan ‘gezondere aankoop van producten’ worden gedefinieerd als: verbeteringen van de scores op het Britse Food Standards Agency - Nutrient Profiling System (FSA-NPS), dat het onderliggende algoritme van Nutri-Score is.

In PubMed is gezocht op de trefwoorden Nutri-Score/NutriScore. Daaruit werden studies geselecteerd die de doeltreffendheid van Nutri-Score met of zonder andere FOPL’s op de voedselaankopen van de consument, voedselkeuzes, houding, meningen en vertrouwen, evalueerden. Dit resulteerde in totaal 18 papers, waarvan 12 afkomstig van de ontwikkelaars van de Nutri-Score of aan hen gelieerde wetenschappers:
• Randomised Clinical Trials (RCT’s) die effecten van Nutri-Score op voedselaankopen onderzoeken. (n = 8).
• Studies over het begrip van de consument van Nutri-Score versus andere FOPLs. (n = 7).
• Studies over consumentenvertrouwen en -houding ten opzichte van Nutri-Score en andere FOPLs. (n = 3).

Selectie van studies. Aantallen in vet zwart zijn van de ontwikkelaars van Nutri-Score.

Voor de evaluatie van de gekozen gezondheidsclaim zijn alleen de studies onder het eerste punt relevant. Er zijn uiteindelijk dus slechts acht relevante publicaties van RCT’s die effecten van Nutri-Score op voedselaankopen onderzochten (figuur 1), waarvan er drie de doeltreffendheid van Nutri-Score evalueerden in een levensechte omgeving: in een compleet assortiment in een universiteitskantine, in vier productgroepen die apart waren geplaatst in een supermarkt, en in een compleet assortiment van verschillende winkels van een supermarktketen. De andere vijf studies werden online uitgevoerd. Aan de hand van deze acht papers zijn de drie criteria onderzocht die EFSA toetst bij de evaluatie van de wetenschappelijke onderbouwing van gezondheidsclaims. Alleen wanneer aan al deze drie criteria is voldaan, kan door EFSA worden geconcludeerd dat een gezondheidsclaim “wetenschappelijk voldoende onderbouwd” is en kan er een vergunning voor de gezondheidsclaim verleend worden.

Criterium 1: Het ‘levensmiddel/bestanddeel’ is voldoende gedefinieerd/gekarakteriseerd
De berekeningsmethode van de Nutri-Score vindt zijn oorsprong in en is aangepast aan het voedingsprofielsysteem van de UK Food Standard Agency (FSA). In de wetenschappelijke literatuur over Nutri-Score wordt deze het FSA-nutrient profiling system FSA-NPS genoemd. De beschrijving van het Nutri-Score-algoritme is duidelijk en reproduceerbaar. Daarom kan dit criterium worden geïnterpreteerd als ‘voldoende gedefinieerd’.

Criterium 2: Het geclaimde effect is ‘heilzaam voor de gezondheid van de mens’.
EFSA evalueert of ‘het geclaimde effect heilzaam is voor de gezondheid van de mens’. Voor Nutri-Score zijn dergelijke claims niet onderzocht. Bovendien is er in de EU geen gezondheidsclaim goedgekeurd op basis van de gecombineerde werking van nutriënten op de gezondheid. Bij gebrek aan onderbouwing van de synergetische effecten van afzonderlijke nutriënten, zou de conclusie daarom kunnen zijn: geen overtuigend bewijs.
Voor dit onderzoek hebben we daarom de Nutri-Score beoordeeld op basis van de toepassing van het FSA-NPS system. Consumptie van voedingsmiddelen met een hogere FSA-NPS score is geassocieerd met: een verhoogd risico op sterfte aan kanker en hart- en vaatziekten, maag- en darmziekten en aandoeningen van de luchtwegen, met een slechtere mondgezondheid, en met meer astmatische luchtwegklachten. Op basis hiervan zou kunnen worden geconcludeerd dat de Nutri-Score potentieel gunstig is voor de gezondheid van de mens. Het tweede criterium zou dus als ‘voldoende onderbouwd’ kunnen worden beschouwd. De WHO/IARC onderschrijft de Nutri-Score gebaseerd op deze theoretische onderbouwing. De vraag blijft over of de Nutri-Score ook in een real-life omgeving zijn effect sorteert. Bij de methode volgens EFSA volgt er daarom nog een derde criterium.

Criterium 3: Een oorzaak-gevolg relatie is vastgesteld
De gezondheidseffecten kunnen alleen worden bereikt als consumenten hun aankopen inderdaad veranderen. Dus het effect van een FOPL moet worden getest op feitelijke supermarktaankopen in een compleet assortiment. Wij hebben echter geen publicaties in deze zin gevonden. Als tweede keuze hebben we studies gezocht die de effecten van de Nutri-Score op de FSA-NPS evalueerden in andere settings (zie Tabel 1).

Er zijn enkele randomised-controlled trials (RCT’s) waarin Nutri-Score (en andere FOPL’s) wordt vergeleken met geen-FOPL. RCT’s zijn doorgaans de sterkste studieopzetten om na te gaan of er een verband bestaat tussen blootstelling en effect. De blootstelling kan worden opgevat als het zien van de FOPL/Nutri-Score op de verpakking en het effect is dan het feitelijke koopgedrag. Uit ons literatuuronderzoek kwamen slechts drie RCT’s naar voren waarin het Nutri-Score-systeem voor daadwerkelijke aankopen werd geëvalueerd: in een compleet assortiment in een universiteitskantine, in vier productgroepen die apart waren geplaatst in een supermarkt, en in een compleet assortiment van verschillende winkels van een supermarktketen. Slechts één real-life studie heeft een klein effect van Nutri-Score van supermarktaankopen op de FSA-NPS gevonden, maar dit werd enkel onderzocht voor vier productgroepen en niet voor een volledig supermarktassortiment. Geen enkele studie heeft een effect van de Nutri-Score op de FSA-NPS gevonden. Dit derde criterium moet dus als ‘niet voldoende onderbouwd’ worden beschouwd.

RCT-studies naar de effecten van de Nutri-Score op voedselaankopen; volledige details en referenties in Peters & Verhagen 2022

Conclusie

Terwijl in de EU gezondheidsclaims met harde wetenschappelijke bewijzen moeten worden gestaafd, is het bewijs ter staving van de potentiële gezondheidsclaim: ‘Nutri-Score leidt tot een grotere aankoop van gezondere levensmiddelen door de consument’, op zijn minst onvoldoende. Alleen de eerste twee criteria om een gezondheidsclaim te onderbouwen kunnen als voldoende worden aangemerkt. Het derde criterium waaraan moet worden voldaan is dat er bewijs is van een oorzaak-gevolgrelatie tussen het effect van de Nutri-Score op het aankoopgedrag in een echte supermarkt. De resultaten van de RCT’s leveren echter weinig bewijs voor de effecten van de Nutri-Score in een echte supermarkt met een volledig assortiment, en slechts zeer beperkt bewijs voor een effect van de Nutri-Score op het koopgedrag en de voedselkeuze in het echte leven en in online testomgevingen.