Review over jongeren en alcoholgebruik wint NAV-publicatieprijs

Dit jaar was de jury van de NAV-publicatieprijs het unaniem eens: de review van dr. ir. Janette de Goede en collega’s, over het effect van alcoholgebruik op de hersenen bij jongeren, wint de eerste prijs. Yvonne Willemsen, promovenda aan het Radboud UMC, werd tweede. De uitreiking was op 22 november en het publiek kon voor het eerst meestemmen.

De review van De Goede en haar onderzoeksgroep vormt de wetenschappelijke basis voor het Gezondheidsraad-advies ‘Alcohol en hersenontwikkeling bij jongeren’. Uitvoering gebeurde na een verzoek van de toenmalig secretaris van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Hij wilde weten wat er in de wetenschap bekend is over de effecten van alcohol op de hersenen van jongeren van 12 tot 24 jaar en vroeg aan de Gezondheidsraad om dit te onderzoeken. Ook werd gekeken naar de gevolgen van alcoholconsumptie op jonge leeftijd op het gebruik van alcohol op volwassen leeftijd.

De systematische review, die in juli 2021 werd gepubliceerd in Advances in Nutrition en open access te lezen is, is getiteld: Alcohol and Brain Development in Adolescents and Young Adults: A Systematic Review of the Literature and Advisory Report of the Health Council of the Netherlands. Tweede en derde auteur van het artikel zijn Kerstin van der Mark-Reeuwijk, net als De Goede wetenschappelijk secretaris bij de Gezondheidsraad, en prof. Kees Braun, kinderneuroloog bij het UMC Utrecht.

Unieke aanpak

Reviews over het effect van alcoholgebruik op de hersenen van jongeren zijn er meer, maar een systematische review van longitudinaal onderzoek ontbrak nog, zegt De Goede in haar motivatie bij de inzending. En zulke reviews zijn belangrijk, omdat gevonden verbanden in theorie twee kanten op kunnen gaan, schrijft ze. Een review zoals die van haar kan helpen bij het ontrafelen van vragen zoals: heeft alcohol effect op de hersenstructuur? Of kunnen ‘de hersenen’ alcoholgebruik voorspellen?

Wat het artikel daarnaast uniek maakt, aldus De Goede, is dat de onderzoekers zowel lichamelijke aspecten (hersenstructuren en -activiteit) hebben meegenomen, als zaken zoals cognitieve functie, schoolprestaties en problematisch alcoholgebruik op latere leeftijd. De Goede en haar collega’s vonden dat alcoholgebruik door adolescenten en jongvolwassenen mogelijk een negatief effect kan hebben op de hersenontwikkeling, en dan specifiek de grijze stof. Dit hersenweefsel bestaat uit de cellichamen van zenuwcellen. Uit de meegenomen studies zijn aanwijzingen te zien dat bij jongeren die drinken het volume van de grijze stof in de hersenen een abnormale of versnelde afname laat zien.

Daarnaast heb je de witte stof, dat de lange uitlopers (axonen) van deze zenuwcellen bevat. Over een verband tussen witte hersenstof en alcoholgebruik doen de onderzoekers geen uitspraken, omdat er te weinig geschikte studies beschikbaar waren. Ook konden zij geen conclusies trekken uit de studies naar alcoholgebruik en hersenactiviteit, omdat de resultaten te verschillend waren. Een verband tussen alcoholgebruik en verminderde cognitieve functies (zoals geheugen, concentratie en leervermogen) leek in sommige studies naar voren te komen, maar de onderzoeken bevatten te veel kanttekeningen voor de onderzoekers om conclusies uit te trekken. Dat geldt ook voor studies naar alcoholdrinkende jongeren en verminderde schoolprestaties. Aanwijzingen voor een verband zijn er, maar of die verminderde prestaties daadwerkelijk komen door alcoholgebruik, is niet voldoende bewezen.

Wel vond het onderzoeksteam een verband tussen alcoholgebruik onder jongeren en het risico op problematisch alcoholgebruik op latere leeftijd, zoals een alcoholverslaving. Hoe vaker jongeren drinken of hoe jonger ze zijn als ze daarmee starten, hoe hoger het risico wordt.

De Goede en collega’s concluderen dat er aanwijzingen zijn dat alcoholconsumptie door jongeren een negatieve invloed kan hebben op de hersenontwikkeling en op het ontwikkelen van later problematisch alcoholgebruik. Hun advies voor jongeren is daarom om niet te drinken. De toenmalig secretaris heeft zich laten bijpraten over de resultaten en zag de uitkomsten als bevestiging van zijn alcoholbeleid, zoals NIX18, aldus De Goede.

Tweede plaats

De inzending van Yvonne Willemsen, promovenda aan het Radboudumc, kreeg de tweede prijs van de NAV. Haar artikel, Do breastfeeding history and diet quality predict inhibitory control at preschool age?, werd in augustus 2021 gepubliceerd in Nutrients. Willemsen wil met haar inzending het bewustzijn vergroten over de rol van voeding in zowel fysieke als psychologische gezondheidsuitkomsten, schrijft ze in haar motivatie. ‘Wij zijn de eersten die in één model hebben onderzocht of borstvoedingsduur inhibitie op 3-jarige leeftijd voorspelt en of de dieetkwaliteit deze relatie medieerde.’ Inhibitie is het vermogen om impulsieve acties te beheersen. Hoge impulsiviteit is gerelateerd aan zaken als werkloosheid, criminaliteit en overmatig drugsgebruik. Willemsen en haar collega-onderzoekers focusten zich op kinderen van 3 jaar, omdat inhibitie zich rond die leeftijd ontwikkelt. De aandacht ging uit naar borstvoeding, omdat er aanwijzingen zijn dat voeding in het vroege leven belangrijk is voor de hersenontwikkeling en het functioneren ervan, waaronder inhibitie.

De studie vond geen verband tussen het verloop van de borstvoeding en het vermogen van inhibitie op 3-jarige leeftijd. Dat het onderzoek is gepubliceerd met nulresultaten, toont aan dat de kwaliteit van de methodologie belangrijker is dan de resultaten, schrijft Willemsen. ‘Het vooraf preregistreren van dit onderzoek, om open science te ondersteunen en p-hacking te voorkomen, heeft hieraan bijgedragen. Preregistratie leeft momenteel minder in het voedingsonderzoek en daar wil ik middels de NAV-publicatieprijs meer aandacht voor vragen.’