Standpunt: De eetomgeving moet gezonder

Tekst: dr. Liesbeth Velema en dr. Danielle Wolvers

Begin 2021 verscheen een beoordeling van het rijksoverheidsbeleid voor de voedselomgeving in Nederland, de zogeheten Healthy Food Environment Policy Index Nederland. Een belangrijke conclusie is dat er nog veel mogelijkheden zijn voor de Nederlandse overheid om haar beleid op de voedselomgeving te verbeteren [1].

Dat is van belang omdat onze voedselomgeving van bepalende invloed is op de mate van gezondheid en duurzaamheid van onze eetpatronen. Ook de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving en het RIVM wijzen op het belang van een leefomgeving die gezond gedrag bevordert en stellen (aanvullende) maatregelen voor [2, 3].

Als beleidsondersteunende instelling onderschrijft het Voedingscentrum deze aanbevelingen. Het Voedingscentrum wil individuen motiveren en meer voedselvaardig maken om gezond, duurzaam en veilig te kiezen, én we willen stimuleren dat de eetomgeving deze keus vanzelfsprekend maakt. Dit doen we met onafhankelijke wetenschappelijk onderbouwde informatie en praktische tools voor consumenten en professionals. We zetten hier graag op een rijtje hoe wij hiermee vanuit onze landelijke rol en activiteiten de voorgestelde maatregelen kunnen ondersteunen.

Maatregelen

Centraal in onze activiteiten staat het voorlichtingsmodel Schijf van Vijf, waarmee iedereen een gezond en meer duurzaam eetpatroon vorm kan geven. In verschillende van de voorgestelde maatregelen wordt de Schijf van Vijf als richtpunt neergezet. Bijvoorbeeld dat prijsmaatregelen ervoor moeten zorgen dat Schijf van Vijf-voedingsmiddelen goedkoper worden. Of dat het aandeel van voedingsmiddelen uit de Schijf van Vijf groter wordt in het aanbod of in reclame-uitingen.

Doordat de Schijf van Vijf gebaseerd is op de Richtlijnen goede voeding en de voedingsnormen van de Gezondheidsraad, duurzaam en gezond eten integreert, en inzetbaar is voor de behoeften van verschillende doelgroepen, kan deze als eenduidig richtpunt in verschillende maatregelen worden ingezet. De Schijf van Vijf is gebaseerd op de huidige consensus. Maar de wetenschap zit niet stil. Daarom blijven we de Schijf van Vijf ontwikkelen. Ondertussen is het urgent om nu het gat te verkleinen tussen ons huidige eetpatroon en de Schijf van Vijf. De voorgestelde beleidsmaatregelen kunnen daarbij helpen.

Gezonde keuze stimuleren

Er worden maatregelen voorgesteld om het aandeel gezonde voedingsmiddelen in het aanbod in bijvoorbeeld supermarkten, winkels, catering en quick service restaurants, te vergroten. Aanbieders kunnen daarmee geholpen worden door het bieden van concrete handvatten hoe zij dit kunnen realiseren.

De Richtlijn Eetomgevingen stelt hiervoor de norm en laat zien welke stappen mogelijk zijn. We ondersteunen partijen bij het toepassen van de Richtlijn Eetomgevingen met adviezen en middelen. We richten ons op prioritaire eetomgevingen waar normatief gezien een grote inzet te rechtvaardigen is (school en zorg) en vullen dit aan met omgevingen waar mensen vaak komen en daarmee de mogelijke impact op eetgedrag het grootst is. Dit zijn onder meer de settings school, sport, werk en onderweg. We werken met aanbieders die al gemotiveerd zijn en proberen andere partijen te motiveren. Als Voedingscentrum dragen we graag bij aan een nog bredere implementatie van maatregelen in eetomgevingen, maar het vergroten van intrinsieke motivatie kent z’n grenzen. Wij zien ook dat we de vrijblijvendheid voorbij moeten om te zorgen dat alle eetomgevingen de gezonde en duurzame keuze stimuleren.

Door de aandacht die genoemde maatregelen krijgen, kan weerstand ontstaan. Mensen kunnen het zien als een inbreuk op de keuzevrijheid [4, 5] terwijl marketing van de voedingsindustrie zo niet wordt ervaren. Voldoende begrip en draagvlak bij consumenten voor voorgestelde maatregelen kan bijdragen aan een succesvolle implementatie [6]. Daarom is het zinvol om door middel van bijvoorbeeld educatie en voorlichting bewustwording het belang van gezondere en duurzamere leefstijl en de rol van de eetomgeving hierin te vergroten. Campagnes kunnen hier een rol spelen. En er wordt door verschillende partijen al langere tijd gepleit voor meer voedseleducatie om kinderen de vaardigheden mee te geven die nodig zijn voor een gezonde leefstijl. Onze onafhankelijke en wetenschappelijk onderbouwde informatie vindt via onze eigen kanalen een weg naar consumenten maar vormt ook een bron voor educatieve materialen, zoals Smaaklessen en Weet-wat-je-eet. Zodat huidige en nieuwe generaties het belang van een gezonde en duurzame leefstijl kennen, begrijpen hoe de eetomgeving een rol speelt in hun keuzes en de vraag naar een gezonde en duurzame eetomgeving toeneemt.

Tijd voor meer actie

De roep om de eetomgeving gezonder en duurzamer te maken is groter dan ooit. De ambities zijn groot, maar er zijn meer en grotere stappen nodig van verschillende partijen om de ambitieuze doelen dichterbij te brengen. Recente rapporten illustreren de onmisbare rol van de overheid hierin. Het Voedingscentrum levert vanuit zijn landelijke rol een bijdrage en er lopen veel mooie (ook lokale) initiatieven zoals het verbeteren van voedingsaanbod bij gemeenten (o.a. via de City deal) en door andere partijen zoals JOGG, waarbij de algemene richtlijnen en handvatten vanuit het Voedingscentrum vaak als richtpunt worden gebruikt. Ook is er veel onderzoek zoals naar schoollunches en de implementatie van richtlijnen in allerlei omgevingen zoals rondom school (JOGG), in horeca, MKB, buurt en zorg vanuit de Regio deal Foodvalley. Maar er kan meer. Het verbeteren van de eetomgeving vraagt een grote inspanning van veel partijen die ieder hun eigen rol hebben, maar alleen gezamenlijk de ambities kunnen realiseren.