De rol van voeding bij gezond ouder worden

Wereldwijd worden mensen steeds ouder. De mate waarin individu en samenleving kunnen profiteren van deze extra jaren hangt sterk af van één sleutelfactor: gezondheid. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we wereldwijd gezond ouder worden en voedingsgerelateerde, niet-overdraagbare ziekten worden voorkomen? Een gepersonaliseerde levensloopbenadering als het gaat om gezondheid lijkt de sleutel te zijn voor optimaal veerkrachtige veroudering.

Tekst: dr. Suzan Wopereis, TNO

De levensverwachting is aanzienlijk gestegen sinds 1900, wat grotendeels te verklaren is door interventies die kindersterfte hebben verminderd en door medische vooruitgang die impact heeft op met name oudere mensen. Toch levert dit niet overal en voor iedereen winst op. Zo varieert de levensverwachting in Europa aanzienlijk tussen Oost- en West-Europese landen. Ook geslacht heeft een grote invloed: de levensverwachting van mannen kan tot tien jaar lager zijn dan die van vrouwen. Bovendien heeft de toename van de levensverwachting niet geresulteerd in een toename van levensjaren zonder ziekte. Sterker nog, er lijkt juist sprake te zijn van een substantiële toename van leeftijdsgebonden morbiditeit. Met andere woorden, we ontwikkelen op jongere leeftijd ziekte. Dit betekent, in combinatie met de hogere leeftijdsverwachting, dat vooral het aantal ziektejaren enorm is toegenomen sinds 1900.

Gepersonaliseerde interventies

Een goede langetermijnvisie op hoe mensen gezond ouder kunnen worden, vereist inzicht in de zeer uiteenlopende behoeften en verwachtingen gedurende de hele levensloop. In een recente review zijn daarom verschillende leefstijlen en risicofactoren onderzocht die van invloed zijn op gezond ouder worden (1). Daarnaast is gekeken naar de rol van goede voeding bij het voldoen aan de behoeften van heterogene, oudere populaties. Veel onderzoek richt zich op algemeen voedingsadvies om de gezondheid en het welzijn te verbeteren. Inzicht in individuele, extrinsieke en intrinsieke factoren, inclusief individueel gedrag en individueel-specifieke gegevens, is echter volgens de auteurs belangrijk om tot gepersonaliseerde voedingsinterventies te komen die de gezondheid kunnen verbeteren.

Aandacht voor het verouderingsproces

De verlengde levensverwachting verandert de leeftijdsverdeling van de bevolking. Waar in 2015 ruim 25% van de Europese bevolking 60 jaar of ouder was, zal dit tegen 2050 30% zijn. Dergelijke demografische veranderingen vragen om meer kennis over de unieke fysiologie van ouderen.

Voor gezond ouder worden is flexibiliteit nodig

Het verouderingsproces houdt verband met metabole veranderingen en/of accumulatie van moleculaire schade die leiden tot de ontwikkeling van niet-overdraagbare ziekten, zoals diabetes mellitus type 2 en hart- en vaatziekten. Daarom is regulering van het immuunsysteem, oxidatieve stress ter preventie van DNA-schade en het metabolisme van groot belang voor ‘optimale veerkrachtige veroudering’.

Niet-overdraagbare ziekten

Miljarden mensen over de hele wereld worden getroffen door niet-overdraagbare ziekten in alle stadia van de levensloop, van kindertijd tot ouderdom. Vroegtijdige sterfte wordt voornamelijk veroorzaakt door vier van deze ziekten: hart- en vaatziekten, kanker, chronische aandoeningen van de luchtwegen en diabetes.

Gelukkig zijn deze ziekten grotendeels te voorkomen door het aanpakken van belangrijke risicofactoren, zoals roken, schadelijk gebruik van alcohol, ongezonde voeding en lichamelijke inactiviteit.

Optimale voeding en fysieke activiteit zijn essentieel voor onze gezondheid en kwaliteit van leven. Een levensloopbenadering voor gezondheid is de sleutel tot het voorkomen en beheersen van voedingsgerelateerde, niet-overdraagbare ziekten.

Een dergelijke aanpak begint met de voedingsstatus en gezondheid van de moeder voor en tijdens de zwangerschap en gaat verder met de juiste voeding voor zuigelingen. Maatregelen ter aanmoediging van gezonde voeding voor kinderen, adolescenten en jongeren worden vervolgens versterkt en ondersteund door de bevordering van gezonde voeding tijdens het werkende leven, voeding voor gezond ouder worden en voedingszorg voor ouderen.

Tot slot omvat deze strategie ook voedingszorg voor patiënten met ziektegerelateerde voedingsproblemen.
Voedingsbehoeften variëren sterk tussen en binnen leeftijdsgroepen. Daarom zijn algemene aanbevelingen niet geschikt voor iedereen. Het verschil in voedingsbehoefte loopt naar verwachting nog verder uiteen naarmate de leeftijd toeneemt, vanwege effecten van omgevingsstressoren, leefstijlkeuzes en chronische ziekten.

Europees kader voedingsrichtlijnen

Goede voeding in de kindertijd is de sleutel tot een optimale groei en ontwikkeling van het kind en betere gezondheidsresultaten later in het leven. Helaas worden nog altijd qua voedingswaarde ongeschikte producten gepromoot, in strijd met de bijna veertig jaar oude Code of Practice en aanvullende richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).

In november 2019 organiseerde het Europese Bureau van de WHO daarom een expertbijeenkomst om alle belanghebbenden – van ministers van Volksgezondheid tot voedingsdeskundigen, van academische onderzoekers tot culinaire professionals – samen te brengen om effectieve stappen te zetten. Het resultaat van deze bijeenkomst was een kader waarmee alle Europese lidstaten hun nationale richtlijnen voor het bevorderen van gezonde en duurzame voeding voor iedereen kunnen aanpassen.

Interventies

Het is echter een uitdaging om effectieve beleidsinterventies te ontwikkelen die resulteren in gezonder ouder worden. Een van de belemmeringen voor onderzoek op dit gebied is het ontbreken van een betrouwbare indicator voor gezond ouder worden. Tot op heden hebben de meest relevante interventiestudies zich gericht op het voorkomen van veelvoorkomende ouderdomsziekten, in plaats van op het verbeteren van gezond ouder worden.

Om op populatieniveau nuttig te zijn, moeten interventies bovendien rekening houden met de heterogeniteit van ouderen (in de zin van zowel behoeften als wensen) en op schaal kunnen worden geïmplementeerd op een kostenefficiënte manier. Gepersonaliseerde of gestratificeerde, webgebaseerde interventies hebben de potentie om dit te bereiken en om gedragsveranderingstechnieken in te bedden die de effectiviteit verbeteren.

Fenotypische flexibiliteit

Vanuit metabool oogpunt kan optimaal veerkrachtig ouder worden gedefinieerd als het vermogen van een persoon om homeostase te behouden of terug te winnen in een steeds veranderende omgeving. Om gezond te blijven in de aanwezigheid van onvoorspelbare veranderingen is een hoge mate van flexibiliteit vereist. Iemand die optimaal veerkrachtig veroudert, kan zich aanpassen aan een voortdurend veranderende omgeving, inclusief de inname van voedsel, lichamelijke inspanning, slaap, temperatuurwisselingen et cetera. Dit aanpassingsvermogen kan dienen als indicator voor behoud/verbetering van de fysiologische functie of gezondheidstoestand. Dit concept van fenotypische flexibiliteit of veerkracht kan gebruikt worden om bijvoorbeeld het gezondheidseffect van een specifieke interventie te kwantificeren.

Model van de toekomst

Naar verwachting is voeding over tien jaar veel persoonlijker – wetenschappelijk onderbouwd en gebaseerd op individuele informatie, zoals fenotypische flexibiliteit – waardoor het veranderingen in voedingsgedrag bevordert die kunnen resulteren in meetbare gezondheidsvoordelen. Een systeem-biologisch model zal een gezondheidsdiagnose vertalen naar gepersonaliseerde voedingsadviezen. Bij de overgang van de focus op ‘langere levensduur’ naar ‘langere gezondheidsduur’ zal het verzamelen van persoonlijke gezondheidsgegevens op jonge leeftijd beginnen, net zoals bijvoorbeeld bij de tandarts al gebeurt. We gaan van jongs af aan twee keer per jaar naar de tandarts voor het behoud van onze mondgezondheid en preventie van mondziekten. Echter, voor het grootste goed – onze gezondheid – hebben we dit soort preventieve controles niet. Is een regelmatige gezondheidscontrole niet wenselijk? Het evalueren van gezondheidsgegevens over tijd maakt het mogelijk de fenotypische flexibiliteit van mensen te volgen. Dit kan gekoppeld worden aan voedings- en leefstijladviezen die zijn afgestemd op ieders biologie en voorkeuren. Mensen zouden naar diensten en producten kunnen worden geleid om hun verouderingstraject veerkrachtig te houden. Dit zou de overgang van het huidige gezondheidszorgsysteem, gericht op ziektebehandeling, naar een systeem dat gezondheid promoot kunnen vergemakkelijken. Ook kan het voedingsgerelateerde, niet-overdraagbare ziekten voorkomen, waardoor gezondere jaren aan het leven worden toegevoegd.

Samenvatting

Over de hele wereld is er een duidelijke toename van de levensduur, al zijn er aanzienlijke verschillen. Met de toename van de levensduur ontstaat de wens om de gezondheid te maximaliseren. Helaas gaat een langere levensverwachting vaak gepaard met meer jaren van slechte gezondheid en escalerende kosten voor de gezondheidszorg. Hoewel adequate voeding cruciaal is voor een goede gezondheid in alle stadia van het leven, blijft de invloed van voeding op het verlengen van een goede kwaliteit van leven tijdens het ouder worden onduidelijk. Er is behoefte aan nieuwe, innovatieve benaderingen om de gezondheid te bevorderen naarmate mensen ouder worden én aan kwalitatieve en kwantitatieve fysiologische biomarkers die sleutelfuncties meten en op leefstijl gebaseerde interventies reageren.

De WHO heeft in het Global Strategy and Action Plan on Ageing and Health hier een kader voor ontwikkeld. In de hier besproken review focussen de auteurs zich op de impact van voeding binnen dit kader, dat een brede, persoonsgerichte nadruk legt op gezond ouder worden. Ze benadrukken de noodzaak om de intrinsieke capaciteit van elk individu, hun functionele vaardigheden in verschillende levensfasen en de impact van hun mentale en fysieke gezondheid, evenals de omgeving waarin ze leven beter te begrijpen.


Referentie

Wickramasinghe K, Mathers JC, Wopereis S, Marsman DS, Griffiths JC. From lifespan to healthspan: the role of nutrition in healthy ageing. J Nutr Sci. 2020;9:e33. doi: 10.1017/ jns.2020.26. eCollection 2020

Deze review vat de sessie ‘From Lifespan to Healthspan: The Role of Nutrition in Healthy Ageing’ – samen van een event georganiseerd door de Council for Responsible Nutrition-International (www.crn-i.org), gehouden op 18 oktober 2019 in Dublin, Ierland. Enkel de auteurs zijn verantwoordelijk voor de standpunten die in dit artikel worden geuit en weerspiegelen niet noodzakelijk het standpunt van de WHO.

 

Altijd op de hoogte blijven?