Voedselconsumptiepeilingen voortaan met DitEetIk!-app

6 december 2022 Marga Ocké

Voor voedselconsumptiepeilingen wil het RIVM meer gebruik gaan maken van moderne technieken. Zo wordt gewerkt aan de ontwikkeling van de DitEetIk!-app. Hiermee kunnen eetdagboeken  gemakkelijker worden ingevuld. 

Met voedselconsumptiepeilingen brengt het RIVM in kaart welke voedingsmiddelen de Nederlandse bevolking waar en wanneer eet en in welke hoeveelheden dat gebeurt. Deze data zijn belangrijk voor onderbouwing van het voedsel- en voedingsbeleid en het monitoren van het effect van beleidsmaatregelen. Dit kunnen maatregelen zijn om de voeding van de Nederlandse bevolking gezonder en duurzamer te maken en veilig te houden.

Het RIVM werkt sinds enkele jaren aan vernieuwing van de voedselconsumptiepeilingen. Om met beleid sneller te anticiperen op veranderingen in de voedselconsumptie is het wenselijk dat de resultaten sneller beschikbaar komen én om beter om te kunnen gaan met de veranderingen in het aanbod van voedingsmiddelen. Moderne ICT-ontwikkelingen bieden hiervoor mogelijkheden.
Zo wordt de DitEetIk-app ontwikkeld. Hiermee kunnen deelnemers aan toekomstige voedselconsumptiepeilingen zelf enkele dagen een voedingsdagboek bijhouden. Per eetmoment (ontbijt, lunch, avondmaaltijd en tussendoor), kunnen geconsumeerde voedingsmiddelen ingevoerd worden. Ook is er een knop voor het invoeren van voedingssupplementen.

Deelnemers kunnen de streepjescode scannen of een voedingsmiddel zoeken op naam van het product. Nadat een voedingsmiddel is gescand of gevonden, volgen vragen over dit voedingsmiddel. Zo wordt bij bijvoorbeeld groenten, vlees, vis, en aardappelen gevraagd naar de manier van bereiden; bijvoorbeeld gekookt, gebakken, gefrituurd. En als wordt gekozen voor gebakken, dan volgt een vraag naar het soort vet dat hiervoor is gebruikt. Bij ieder voedingsmiddel hoort ook de vraag hoeveel ervan is gegeten. Hierbij kan gekozen worden uit diverse passende portiegroottes bij dat product, zoals stuks, eetlepels, schaaltjes. Veel gebruikte gemengde gerechten zoals nasi, lasagne en stamppot zijn als een standaardrecept beschikbaar in de app. Zelfgemaakte gerechten en veelgebruikte combinaties van voedingsmiddelen kunnen met behulp van de receptenmodule ingevoerd worden.
Anders dan in de Eetmeter-app van het Voedingscentrum en veel commerciële apps, geeft de DitEetIk!-app geen inzicht in de voedingswaarde van de gekozen producten, want bij voedselconsumptiepeilingen is het niet de bedoeling de deelnemers te beïnvloeden.

Evaluatie DitEetIk!-app

In de ontwikkelfase zijn regelmatig tests en groepsgesprekken met consumenten van verschillende leeftijden en achtergronden georganiseerd. Dit was behulpzaam om de gebruiksvriendelijkheid te testen en te verbeteren. Na de eerste ontwikkelfase volgde een evaluatiestudie, waarin de resultaten van de app vergeleken zijn met die van een 24-uurs voedingsnavraag door interviewers met Globodiet-software. Dit is de software die in voedselconsumptiepeilingen van 2003 tot 2019 is gebruikt (van Rossum et al., 2020). Voor deze evaluatiestudie hebben 113 mannen en 114 vrouwen de app drie dagen ingevuld. De 24-uurs voedingsnavraagmethode ging over één van deze invuldagen. De deelnemers ondervonden weinig problemen bij het downloaden en gebruiken van de app. Ook zijn er weinig mensen tijdens de studie afgehaakt. De data-analyse gericht op de vergelijking van de gemeten inname van voedingsmiddelen en voedingsstoffen met beide methoden loopt nog. Uit de wetenschappelijke literatuur blijkt dat dagboekapps voor de mobiele telefoon vergelijkbare, of iets lagere innames van energie en macronutriënten laten zien dan traditionele voedingsnavraagmethoden (Zhang et al., 2021). Dit beeld lijkt ook naar voren te komen in de voorlopige resultaten van de evaluatiestudie.

Dataplatform

De DitEetIk!-app gebruikt veel data, zoals een lijst met voedingsmiddelen, de vervolgvragen die daarbij gesteld moeten worden, portiegrootte-opties voor voedingsmiddelen, en omrekenfactoren zoals gewichtsveranderingsfactoren bij bereiding. Voor de organisatie van deze data ontwikkelt het RIVM een dataplatform. Het scannen van de streepjescode op de verpakking kan door gebruik te maken van de Levensmiddelendatabank van Voedingscentrum en het RIVM (Westenbrink et al., 2021). Een methodiek is in ontwikkeling voor het semi-automatisch koppelen van de gegevens in de Levensmiddelendatabank aan het Nederlandse Voedingsstoffenbestand (NEVO). Deze koppeling is nodig omdat het ondoenlijk is om voor ieder merkartikel apart te bepalen welke vervolgvragen relevant zijn. Bovendien is deze koppeling nodig om de inname voor met name micronutriënten te berekenen. Deze zijn niet of nauwelijks aanwezig in de Levensmiddelendatabank.
De Levensmiddelendatabank maakt het in potentie mogelijk om de voedingsmiddelen nog nauwkeuriger te karakteriseren, bijvoorbeeld met gegevens over smaak, verpakkingsmateriaal, herkomst of productiewijze. Momenteel zijn dergelijke gegevens onvoldoende beschikbaar.

Samenwerking en vervolg

In de vernieuwing van de voedselconsumptiepeilingen werkt het RIVM samen met diverse partijen. DICTU, onderdeel van het Ministerie van Economische Zaken, bouwt de app; Wageningen Food en Biobased Research heeft de eerste algoritmes ontwikkeld voor het automatiseren van de koppeling tussen merkartikelen en de NEVOtabel; en het Voedingscentrum onderhoudt, beheert en ontwikkelt de Levensmiddelendatabank samen met het RIVM.
In 2023 wordt verder gewerkt aan het verbeteren van de app naar aanleiding van de lessen van de evaluatiestudie, het verbeteren van de automatische koppeling, en het opzetten van het dataplatform.
Wanneer deze nieuwe methode gebruikt wordt, betekent dat helaas dat een trendbreuk in de resultaten van de voedselconsumptiepeilingen onvermijdelijk is. 

Referenties
CTM van Rossum et al. The diet of the Dutch. Results of the Dutch National Food Consumption Survey 2012-2016. RIVM report 2020-0083, 2020.
Westenbrink S et al. LEDA, the branded food database in the Netherlands: Data challenges and opportunities. Journal of Food Composition and Analysis, 2021; 102, 104044.
Zhang L, et al. A Systematic Review and Meta-Analysis of Validation Studies Performed on Dietary Record Apps. Adv Nutr. 2021; 12: 2321-2332.

Altijd op de hoogte blijven?