Tekst: dr. Annet Roodenburg, lector Voeding & Gezondheid HAS Hogeschool
Gezonde keuzes gemakkelijker maken, dat is het doel van een voedselkeuzelogo. Nutri-Score is in Nederland als voedselkeuzelogo aangenomen onder de voorwaarde dat het aansluit bij de Nederlandse voedingsrichtlijnen. In februari is een internationale wetenschappelijke commissie begonnen om het achterliggend algoritme van Nutri-Score beter te laten aansluiten bij de voedingsrichtlijnen van de zeven landen die Nutri-Score willen gaan invoeren. Hier ga ik in op wat de commissie mijns inziens moet doen om het algoritme te verbeteren.
Het mandaat en de samenstelling van de commissie zijn te vinden op de website van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Wetenschappers uit de zeven landen die voornemens zijn om Nutri-Score in te voeren, zitten in de commissie. Dat zijn Nederland, België, Duitsland, Frankrijk, Spanje, Luxemburg en Zwitserland. Voorzitter is Chantal Julia, één van de wetenschappers achter het Franse Nutri-Score.
De opdracht
De commissie gaat het algoritme van Nutri-Score vergelijken met de voedingsrichtlijnen van deze zeven landen (o.a. Schijf van Vijf) en waar nodig aanpassen. Dat is best een uitdaging, want ze moeten niet alleen rekening houden met wat de mensen eten in een land, maar ook met hoe vaak ze iets eten. Brood heeft in Nederland bijvoorbeeld een andere rol in het voedingspatroon dan in Spanje. Voor Nederland is het één van de belangrijkste bronnen van vezels en jodium, terwijl Spanjaarden die voedingsstoffen meer uit andere producten halen. Hoe zou ik te werk gaan, vroeg ik me af. Mijn stappenplan zou er als volgt uit zien:
• Stap 1: vergelijk de voedingsrichtlijnen van de verschillende landen
• Stap 2: waar zitten de grootste problemen in het algoritme van Nutri-Score?
• Stap 3: waardoor komt dit?
• Stap 4: wat betekent dit voor het algoritme?
Stap 1. Voedingsrichtlijnen
Ieder land heeft zijn eigen voedingsrichtlijnen (zie afbeelding 1). Wij hebben in Nederland de Schijf van Vijf, Zwitserland kent een piramide, in België is de voedingsdriehoek omgedraaid. Het zijn simpele communicatiemiddelen om consumenten te helpen gezonder te eten. Hierbij is ook rekening gehouden met de voedingsgewoontes in dat land. Er zijn wel verschillen tussen deze voedingsrichtlijnen, maar toch hebben ze vooral gemeenschappelijke kenmerken. De European Public Health Nutrition Alliance heeft de kenmerken op een rij gezet. Dat is een prettig startpunt.
Stap 2. Waar zitten de grootste problemen?
Nutri-Score weegt positieve en negatieve voedingsstoffen. Dat is ook meteen een probleem van dit algoritme. En oorzaak van veel onlogische scores. Zoals Chocoballs ontbijgranen en Naturel muesli, allebei met een donkergroene A. Of de Nesquick chocolade shake (19g suiker) en half volle melk (5g suiker) allebei een lichtgroene B. Fabrikanten hoeven de suikergehaltes niet te verlagen, voor een betere score kunnen ze ook de vezels of eiwitten verhogen. Maar daar wordt het voedingsmiddel niet gezonder door. Doordat Nutri-Score dezelfde puntentelling gebruikt voor vrijwel alle voedingsmiddelen, gaat het op verschillende plaatsen mis: er zijn voedingsmiddelen die een A of B krijgen maar niet in de Schijf van Vijf passen. Zoals cola light, Chocoballs ontbijtgranen en chocolademelk. Ook zijn er voedingsmiddelen die wel in de Schijf van Vijf vallen maar toch een ongezonde C, D of E Nutri-Score krijgen. Voorbeelden daarvan zijn olijfolie en 30+ kaas.
Ik wil vier verschillende productvoorbeelden noemen: brood, vleeswaar, vetten en ontbijtgranen. Brood en vleeswaar zijn productgroepen waarbinnen verbetering niet echt wordt gestimuleerd door Nutri-Score. Olijfolie scoort niet gezond volgens Nutri-Score (C,D,E). Dat staat haaks op de meeste de voedingsrichtlijnen. En het is niet logisch dat ontbijtgranen met veel suiker een gezonde A of B krijgen.
Stap 3. Waardoor komt dit?
Dit heeft te maken met het algoritme van Nutri-Score. Allereerst gebruikt Nutri-Score hetzelfde algoritme voor veel heel verschillende groepen voedingsmiddelen (brood, zuivel, vis, soep, vleeswaar, ontbijtgranen). Het maakt hierdoor onvoldoende onderscheid tussen bijvoorbeeld volkorenbrood en witbrood. En het stimuleert productverbetering niet. Denk aan bijvoorbeeld vleeswaren: daar zit veel zout in, vanwege de smaak en de houdbaarheid. Dat maakt zoutverlaging lastig. En waarom zou een vleeswaarfabrikant zout verlagen als de Nutri-Score onveranderd blijft? Voor een beperkt aantal productgroepen (dranken, kaas, oliën/vetten) heeft Nutri-Score wél een ander algoritme. Maar ook dat leidt nog niet meteen tot logische keuzes, zoals bij olijfolie. Dit komt doordat olijfolie energierijk is en daardoor nooit een gezondere score dan een ‘C’ kan krijgen. Tenslotte gebruikt het algoritme een weging van positieve en negatieve voedingsstoffen, waardoor ontbijtgranen met veel suiker toch een gezonde A of B kunnen krijgen, door het toevoegen van extra vezels of eiwitten.
Stap 4. Wat betekent dit voor het algoritme?
De oplossing zou kunnen zijn: maak een groter aantal productgroepen die hun eigen grenswaarden hebben. Nutri-Score heeft al uitzonderingen voor de productgroepen dranken, kaas, en oliën/vetten. Dat is, zo staat te lezen in het mandaat, omdat natuurlijke variatie in voedingswaarden niet tot zijn recht kwam in het oorspronkelijke algoritme. Om precies diezelfde reden zouden nieuwe grenswaarden ook voor andere productgroepen gedefinieerd kunnen worden. Op zo’n manier dat je ook de perverse prikkels van weging weghaalt: bijvoorbeeld ontbijtgranen kunnen alleen punten verdienen voor vezels en eiwitten als het toegevoegd suikergehalte lager is 5g/100g.
Het mandaat van de commissie
Interessant is welke ruimte de commissie heeft om het bestaande algoritme aan te passen. De commissie mag niet aan het principe van het algoritme sleutelen (zie citaat II uit het mandaat). Wat ook niet mag: extra productgroepen toevoegen, behalve voor producten zoals kaas, dranken en vetten. Het is dus maar de vraag of er voldoende ruimte is voor de commissie om te doen wat ik denk dat nodig is…
Ik hoop dat de commissie in alle wetenschappelijke vrijheid kan werken. Want het onderwerp is niet vrij van belangen. Vooral als we Europa inkijken.
Dit artikel is eerder verschenen op Foodlog en de website van de HAS Hogeschool als onderdeel van een serie over het Voedselkeuzelogo.