In Den Bosch zijn vijf onderwijsinstellingen gevestigd aan de Onderwijsboulevard. Om te onderzoeken wat de effecten zijn van interventies in de voedselomgeving, hebben studenten van de minor ‘Creating a healthy food environment’ van HAS green academy in 2022 een baseline meting uitgevoerd. Hoe is het een jaar later?
De voedselomgeving rondom scholen speelt een belangrijke rol in de consumptie van jongeren (Wordell e.a., 2012). Uit onderzoek in België blijkt dat een ongezond voedselaanbod rond scholen het gewicht van de jeugd negatief kan beïnvloeden (Smets & Vandevijvere, 2022). Leerlingen en studenten staan aan het begin van hun zelfstandige leven, met het ontwikkelen van eigen keuzes, en dit is vaak de fase dat de thuissituatie minder invloed heeft op het eetgedrag (Abraham e.a., 2018). Daarom is een gezond voedselaanbod rondom scholen extra van belang.
Aanleiding
Deze baselinemeting uit 2022 is een jaar later herhaald. In dit artikel is te zien hoe de voedselomgeving er uit zie en welke veranderingen het afgelopen jaar zijn opgetreden.
Methode
Om de voedselomgeving in kaart te brengen zijn zowel in 2022 als 2023 drie fases doorlopen:
1. Als eerste is de voedselomgeving is in kaart gebracht in een straal van 400 meter rond de Onderwijsboulevard. Deze afstand is in een pauze van 15 minuten goed te belopen vanuit school (Timmermans e.a., 2018). Ook is in dit onderzoek de looproute van en naar het treinstation meegenomen, omdat veel leerlingen en studenten (hierna ‘jongeren’ genoemd) deze route nemen. Alle plekken waar ‘ready-to-eat’ producten worden aangeboden zijn meegenomen. Bij supermarkten, horeca/fastfood gelegenheden en bakkerijen is de beschikbaarheid van voedingsmiddelen onderzocht door middel van tellen van producten (supermarkten) of online de menu opties tellen (horeca/fastfood gelegenheden en bakkerijen). Vervolgens zijn deze voedingsmiddelen met behulp van de ‘Kies ik gezond’ applicatie van het Voedingscentrum ingedeeld in ‘binnen de schijf’ of ‘buiten de schijf’.
2. In de tweede fase is navraag gedaan bij jongeren naar hun voedselconsumptie op en rond school met een digitale enquête. In totaal hebben in 2022 251 jongeren en in 2023 279 jongeren (16 jaar of ouder) van verschillende scholen de enquête ingevuld. De onderwerpen die nagevraagd zijn: wanneer kopen ze iets te eten/drinken als ze op of rondom school zijn, waar kopen ze dat, en welke voedingsmiddelen kiezen ze dan? En: hoeveel geld besteden ze aan het voedsel dat ze kopen?
3. Tot slot zijn op basis van de enquête, de drie grote spelers geïdentificeerd: de plekken waar de jongeren het meest hun voedingsmiddelen kopen. Op deze plekken zijn observaties gedaan bij 154 jongeren in 2022 en 155 in 2023: ze hebben laten zien wat ze gekocht hebben en hoeveel het kostte. Op basis van de ‘Kies ik gezond’ app zijn ook deze gekochte producten ingedeeld in Schijf van vijf producten, of niet Schijf van vijf producten.
Er is verschil tussen wat jongeren zeggen dat ze kopen en wat ze werkelijk aanschaffen
Resultaten
Het aanbod van voedsel rondom de Onderwijsboulevard is groot. In totaal zijn er in 2023 33 food-outlets in de directe omgeving van de scholen en op de looproute van het station naar de scholen. Dat is inclusief de 5 kantines van de scholen zelf, zie afbeelding 1. In 2023 hebben de McDonalds, de Isey Skyr bar en het Broodkwartier zich nieuw gevestigd, en zijn de Broodzaak, Slim Salad, en de Tosti Club permanent gesloten.
In 2022 kochten jongeren het meest vaak voedsel bij de AH to Go, de Jumbo, en de Avans kantine. In 2023 is deze top 3 iets gewijzigd: dit keer waren het de Jumbo, de AH to Go en de McDonalds (nieuw gevestigd in 2023). Bij de 32 locaties in afbeelding 1 zijn alle ready-to-eat producten geteld en beoordeeld of deze binnen of buiten de Schijf van Vijf vielen: zowel in 2022 als in 2023 viel 92% van het voedselaanbod buiten de schijf van vijf.
De observaties bij de top 3 locaties lieten een vergelijkbaar beeld zien, zie afbeelding 2. Daarbij is het percentage voedselproducten dat jongeren binnen de Schijf van Vijf kopen in 2023 zelfs nog iets lager dan in 2022.
In de enquêtes van 2022 zeggen jongeren dat ze het meest 1. broodjes/sandwiches, 2. salades en 3. broodbeleg kopen (top 3), terwijl bij de observaties de top 3 er duidelijk anders uitziet: 1. (gefrituurde) snacks, 2. broodjes/sandwiches en 3. suikerhoudende dranken. Salades die in de enquêtes als tweede genoemd werden, bleken in de korte interviews maar door drie personen (van de 267) gekocht te zijn. In 2023 zeggen jongeren in de enquête het meest : 1. snacks (o.a. croissants en worstenbroodjes), 2. belegde broodjes, en 3. koffie en thee te kopen. Uit de observaties bleek dat snacks inderdaad het meeste gekocht worden, gevolgd door suikerhoudende dranken en melk- en melkproducten. Ook hieruit lijkt een verschil tussen wat jongeren zeggen dat ze kopen (enquête) en wat ze daadwerkelijk kopen (observaties).
Conclusie
Het voedselaanbod op de Onderwijsboulevard in Den Bosch is sinds vorig jaar niet gezonder geworden, slechts 8% van de producten valt binnen de Schijf van Vijf. Gezond voedsel is dus schaars en het aanbod van producten buiten de Schijf is groot. Deze verhouding zie je terug in de aankopen van jongeren (94% buiten de Schijf van Vijf in 2022, en zelfs 96% in 2023). Om jongeren gezonder te laten kiezen, is het belangrijk om het aanbod van gezond voedsel te vergroten of aantrekkelijker te maken. Voor voedselaanbieders, zowel binnen als buiten de scholen, is dat niet eenvoudig om dat als enige partij te doen. Binnen het Sprong project ‘Gezonde Leefomgevingen’ gaan HAS green academy en Avans samen met een groot aantal partners, o.a. cateraars, scholen, gemeente, provincie, GGD, en JOGG aan de slag om hier de komende jaren verandering in te brengen. En een aanpak te ontwikkelen die ook op andere plekken kan worden ingezet, om daarmee te werken aan een gezonde omgeving voor jongeren.
Referenties
Abraham S, Noriega BR, Shin JY. College students eating habits and knowledge of nutritional requirements. Journal of Nutrition and Human Health. 2018; 2(1): 13-17.
Smets V & Vandevijvere S. Changes in retail food environments around schools over 12 years and associations with overweight and obesity among children and adolescents in Flanders, Belgium. BMC public health. 2022; 22(1), 1570.
Wordell D, Daratha K, Mandal B, Bindler R, Nicholson Butkus S. Changes in a Middle School Food Environment Affect Food Behavior and Food Choices. Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics. 2012; 112(1): 137-141.